Poldernederlands

Poldernederlands is ontdekt en beschreven door de taalkundige Jan Stroop. ‘Poldernederlands’ verwijst naar een specifieke uitspraak van het Nederlands. Het opvallendste kenmerk is de klinkerverschuiving: tijd klinkt als ’taait’. Deze variëteit werd geïntroduceerd door ambitieuze, zelfbewuste jonge vrouwen in Nederland vanaf 1970. Vandaag is het Poldernederlands sterk verspreid in Nederland.

De website over het Poldernederlands van Jan Stroop geeft uitgebreide informatie. Je vindt er tal van luisterfragmenten, zoals dit fragment met

  • Ella Vogelaar

of dit fragment met

  • Manon Slob
Inhoudsopgave

1. Wat is Poldernederlands?
2. Waar komt ‘Poldernederlands’ vandaan?
3. Verspreiding van het Poldernederlands
4. Literatuur over Poldernederlands
De Nederlandse schrijfwijze van enkelvoudige en samengestelde klinkers, in beeld gebracht als een tweedimensionale klankruimte: de ruimte in de mondholte, geregeld door de tong, is hierin uitgezet van links naar rechts, de grootte van de opening van beneden naar boven.
De Nederlandse schrijfwijze van enkelvoudige en samengestelde klinkers, in beeld gebracht als een tweedimensionale klankruimte: de ruimte in de mondholte, geregeld door de tong, is hierin uitgezet van links naar rechts, de grootte van de opening van beneden naar boven.


Wat is Poldernederlands?

‘Poldernederlands’ verwijst naar een specifieke uitspraak van het Nederlands. Het werd geïntroduceerd door hoogopgeleide vrouwen uit de hogere middenklasse in Nederland. Het opvallendste kenmerk is de verschuiving van de uitspraak van klinkers en tweeklanken.

  • De uitspraak van het Poldernederlands wordt gekenmerkt door een verlaging van de klanken die geschreven worden als <ei>/<ij>, <eu>, <ui> en <ou>. Deze klanken worden met een wijdere mond uitgesproken dan in het standaardnederlands. De woorden vrij, leuk, buiten en oud klinken daarom als ‘vraai’, ‘luik’, ‘bouten’ en ‘aaut’. Door de verlaging klinkt <ei>/<ij> dus als [aai], <eu> klinkt als [ui], <ui> klinkt als [au] en <ou> klinkt als [aau]. Maar ook de lange klinkers <ee> en <oo> verschuiven. <ee> klinkt steeds meer als de tweeklank [ei] en <oo> klinkt steeds meer als [ou]. Een heel grote neus klinkt dus in het Poldernederlands als ‘een heil groute nuis’!

Je zou dus kunnen zeggen dat de plaats in de mondholte waar de klinkers gevormd worden, naar beneden opschuift.

  • Er is nog een ander opvallend uitspraakkenmerk, namelijk de ‘Gooise r‘, een uitspraak van de r die aan de Amerikaanse r doet denken en waarbij maar klinkt als ‘maaj’.

 

 

Waar komt ‘Poldernederlands’ vandaan?

Poldernederlands heeft zijn oorsprong in de jaren 1960-1970 als gevolg van de emancipatie van de vrouw. Bij ontwikkelde vrouwen ontstond volgens taalkundige Jan Stroop “een lossere houding tegenover de norm van het verzorgde spreken (het ABN)”. Dat verklaart ook de naam ‘Poldernederlands’. Volgens Stroop is deze variëteit een bijproduct van het zogenaamde ‘poldermodel’. Dat was een model dat economische vooruitgang bracht en waar de emancipatie van de vrouw van kon profiteren. Zij ging zelf bepalen wat ze deed en goed vond. Poldernederlands is dus van oorsprong een sociolect dat zich beperkte tot hoogopgeleide, ontwikkelde vrouwen.

 

 

Verspreiding van het Poldernederlands

Ambitieuze vrouwen waren de trendsetters en intussen is het Poldernederlands overgenomen door andere groepen sprekers. Het komt ook bij meisjes én bij mannen en jongens. De voor het Poldernederlands zo typische verlaging van de tweeklanken dringt intussen ook in de standaardtaal in Nederland door. Dat is helemaal niet gek, want verlaging van tweeklanken is een natuurlijk en universeel verschijnsel. Dit fenomeen is bijvoorbeeld ook aanwezig in het Duits (Wein) en in het Engels (wine). Je zou dus ook kunnen zeggen dat Poldernederlands geen variëteit (meer) is, maar een ontwikkelingsstadium van het (Standaard)nederlands.

 

 

Literatuur over Poldernederlands

  • Bezooijen, R. van & C. Giesbers (2003): Breekt ie echt dooj? De verspreiding van de Gooise r in het Standaardnederlands.
  • Edelman, Loulou (2003): ‘Kaaik aut, Paaul!’ Het Poldernederlands in opmars.
  • Stroop, Jan (1997): Wordt het Poldernederlands model?
  • Stroop, Jan (1998): Het Poldernederlands ís al model!
  • Stroop, Jan (1998): Poldernederlands. Waardoor het ABN verdwijnt.