In Europa is het Nederlands de taal van 17 miljoen mensen in Nederland en van 6 miljoen mensen in Vlaanderen, het Nederlandstalige deel van België. In Suriname, in Zuid-Amerika, spreken 450 000 mensen Nederlands. Ook in het Caribisch gebied wordt Nederlands gebruikt. In de hele wereld zijn er dus 23 miljoen moedertaalsprekers van het Nederlands.
Nederlanders, Belgen en Surinamers spreken niet hetzelfde. Ze gebruiken soms andere woorden en klanken, ze vinden andere woordvormen en woordvolgordes normaal. Zo hoor je wel eens dat je in Nederland patat eet, en diezelfde lekkernij in België frieten genoemd wordt.
Op het kaartje hiernaast, dat taalwetenschappelijk onderzoek naar dit fenomeen toont, zie je dat er meer mogelijkheden zijn, en dat de grenzen niet gelijklopen met de grens tussen België en Nederland. Wat gebeurt er eigenlijk als je frieten zegt in een patat-gebied? En wat doen mensen die verhuizen? En wie bepaalt wat juist is?
Iemand uit Amsterdam klinkt anders dan iemand uit Antwerpen. Iemand uit Paramaribo klinkt weer helemaal anders. Nederland, België en Suriname: dat is minstens drie keer Nederlands.
Heel veel mensen leren Nederlands. Maar welk Nederlands? Leer je nadenken over ‘soorten’ Nederlands? Leer je het Nederlands van de docent? Is het belangrijk of je docent uit Nederland, België of Suriname komt? Koop jij patat bij de patatkraam of haal jij frieten bij de frituur?
Op talenreis door Nederland en België
In het Nederlands in Europa zijn al veel verschillen: het Nederlands in het noorden is anders dan in het zuiden, oosten of westen. Bijna elke stad of dorp heeft zijn eigen vorm van het Nederlands met eigen woorden en klanken. Al die soorten Nederlands zijn regionale variëteiten of dialecten. Op de website van het Meertens Instituut vind je een sprekende kaart. Als je een bolletje klikt, hoor je het dialect van die plaats. Natuurlijk veranderen dialecten ook in de loop van de tijd, en is het niet altijd duidelijk waar je de grens tussen twee dialecten kunt trekken. En waarom is het eigenlijk nodig om die exacte plaats te bepalen?
De meeste Nederlandstaligen zeggen huis. Wist je dat sommige mensen ‘huus’, ‘uus’ of ‘hoes’ zeggen? Op school leert wel iedereen om huis te schrijven, en in de les Nederlands leer je geen dialect. Maar afhankelijk van waar en met wie en op welk moment mensen met elkaar spreken, passen ze hun taalgebruik bewust of onbewust aan. En mensen ze reageren ook, bewust of onbewust, op het taalgebruik van hun gesprekspartners.
Nederlanders en Belgen gebruiken verschillende soorten Nederlands in verschillende situaties. Nederlands in de klas klinkt anders dan Nederlands op straat of op tv. In de krant lees je ander Nederlands dan in een sms. Nederlandse jongeren spreken anders op school met de leraar dan ná school met hun vrienden. Bijna iedereen praat op het werk anders dan thuis. In het postkantoor praten mensen meestal anders dan in een café. Dat doe jij in je moedertaal toch ook? Het lijkt wel een beetje op andere kleren aantrekken om naar het werk, de sportschool of een feestje te gaan.
Een taal voor elke situatie
Maar het gaat verder. Er zijn niet verschillende soorten Nederlands, naast Nederlands zijn er ook verschillende andere talen. Overal ter wereld wonen mensen die verschillende talen spreken, bij elkaar. Welke talen dat zijn, en welke talen dus in contact komen met Nederlands, dat verschilt van regio tot regio. In Suriname zijn er bijvoorbeeld grote groepen mensen die Saramakkaans spreken, in Vlaanderen vind je veel mensen die Engels en Turks spreken, in Nederland zijn er mensen die Maleis en Arabisch spreken.
Maar in die drie gebieden gebruiken gebruiken de leerkrachten en de kinderen op school Nederlands, ook al spreken de kinderen thuis en op straat een andere taal. Verschillende talen voor verschillende situaties: dat is heel gewoon – ook al denken we vaak dat er slechts één taal gesproken wordt.
Zo werkt het
Op deze site lees je onder Nederlands Taalgebied alles over de regio’s waar Nederlands gesproken wordt en de verschillende soorten Nederlands die je er vindt, over andere talen en Nederlands, en over wat mensen denken over andere soorten Nederlands.
Moeilijke of belangrijke begrippen zijn steeds gemarkeerd. Als je erop klikt, kom je in het onderdeel Begrippen terecht. Daar worden deze begrippen verklaard.
Het valt op dat voor een aantal specifieke situaties het taalgebruik erg verschilt tussen de regio’s. Daarom hebben we een aantal van die situaties apart beschreven onder Taalgebruik.
Jessica vertelt: “In het begin vond ik het Surinaams-Nederlands gek”. Jessica komt uit België. Ze loopt stage in Paramaribo, de hoofdstad van Suriname.