Vlaamse Tussentaal

De Vlaamse Tussentaal ligt tussen dialect en (Belgisch-Nederlandse) standaardtaal in. Ze heeft veel taalkenmerken uit dialecten overgenomen. Het is eigenlijk beter om van ’tussentalen’ te spreken, omdat de Tussentaal anders klinkt in verschillende dialectregio’s in België. Toch sommen taalwetenschappers een aantal ‘algemeen Vlaamse’ taalkenmerken op die voorkomen in de Tussentaalvariëteiten in heel Vlaanderen. Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste kenmerken met (luister)voorbeelden (zie ook Van Hoof & Vandekerckhove 2013).

Inhoudsopgave

1. Tussentaal: uitspraak
2. Tussentaal: grammatica
3. Tussentaal of dialect?

Tussentaal: uitspraak

Kenmerk	Luistervoorbeeld
In de standaardtaal hoor je een [t] op het eind van de functiewoordjes dat, wat, met en niet, bij het adjectief goed en de werkwoordsvorm gaat. In Tussentaal valt de eind-t weg: dat gaat niet goed klinkt als “da ga nie goe“. In sommige contexten klinkt de eind-t als een [d].	Da(t) kan ik nie(t). Da(t) valt goe(d) mee. Ik zal zeggen dat* u gebeld heeft.* (klinkt als dad) Zijde content met* uw werk?* (klinkt als med)
In de standaardtaal wordt de[h] aan het begin van een woord bijna altijd uitgesproken. In Tussentaal valt de begin-h meestal weg.	Hij heeft een hoorapparaat. Hebt ge plezante collega’s?

Tussentaal: grammatica

Kenmerk	Luistervoorbeeld
Er zijn opvallende verschillen tussen standaardtaal en tussentaal wat betreft de verbuiging van woorden die voorafgaan aan een mannelijk substantief in het enkelvoud (bv. stoel, dag, auto, hond). In Tussentaal komt de uitgang -en voor, bv. elken dag, onzen ‘ond. In de standaardtaal bestaat alleen de uitgang –e (bv. elke dag, onze hond). Verder worden in Tussentaal woorden verbogen die in standaardtaal niet verbogen kunnen worden (bv. Tussentaal den ‘ond, mijne stoel, genen auto vs. standaardtaal de hond, mijn stoel, geen auto).	Ik wil graag een* hamburger.* (verbogen nen) Hij is niet op zijn* bureau.* (met uitgang –en)
In standaardtaal vorm je het verkleinwoord (de diminutief) met de uitgang -je (bv. mannetje, zakje, vogeltjes). In Tussentaal hoor je meestal verkleinwoorden op -ke: manneke, zakske, vogelkes	Nee dank u, ik heb een zakske bij.
De standaardtaal onderscheidt tussen een formele aanspreekvorm u en een informele aanspreekvorm je/jij. Tussentaal kent alleen de aanspreekvorm ge/gij: zijt ge/gij content? (= ben je tevreden? of: bent u tevreden?) Er bestaat nog een variant waar in plaats van gij/ge de verkorte vorm –de achter het werkwoord wordt geplakt. In de taalkunde word zo’n vorm ‘enclitisch’ genoemd. Tot slot bestaat er verdubbeling van de aanspreekvorm (reduplicatie): –de en gij worden gecombineerd.	Dat meent ge niet! Dat kunt gij wel. Zijde content met uw werk? Wilde gij wachten of belde gij terug?
De standaardtaal gebruikt alleen enkele negaties met niet, geen, niemand, nergens, nooit (bv. Ik zal niet lang meer slapen). In Tussentaal komen dubbele negaties met een extra nie(t) of geenvoor.	Ik zal nie(t) lang nie(t) meer slapen.
In de standaardtaal beginnen bijzinnen met één onderschikkend woordje, bv. Ik begrijp hoe je je voelt, Ik zal eens kijken of hij er is. In Tussentaal volgt aan het begin van de bijzin vaak nog een extra dat na het inleidende vraag- of voegwoord.	Ik begrijp hoe dat* ge u voelt.* Ik zal een keer zien of dat* hij er is, momentje.*

Tussentaal of dialect?

Tussentaal en dialect hebben veel taalkenmerken gemeenschappelijk. De hierboven beschreven kenmerken van Tussentaal komen ook in verschillende dialecten voor. Daardoor is het vaak moeilijk te bepalen of iemand Tussentaal of dialect spreekt.

Volgens taalwetenschappers zijn er wel kenmerken die alleen in dialecten voorkomen en niet in Tussentaal. Een voorbeeld is de uitspraak van de lange ee en oo. Alleen in dialecten kan bv. been klinken als bien en boom als boem (met allerlei tussenvormen zoals bieën, boeëm, buuëm). Deze ‘sterke dialectklanken’ worden niet in Tussentaal gebruikt.
Omgekeerd beweren taalwetenschappers dat de Tussentaal specifieke kenmerken heeft die niet in dialect voorkomen. Zo komen vormen als zijt ge en gaat ge eigenlijk alleen in Tussentaal voor. De dialectische varianten zijn zijde (gij) en gade (gij), waarvan zijt ge en gaat ge als het ware ‘opgeschoonde vormen’ zijn.

Vergelijk met: Kenmerken van het Belgisch-Nederlands