Taalgebruik op tv en in films

Engelstalige films worden in principe ondertiteld aangeboden in Nederland en Vlaanderen, terwijl het in andere landen zoals Duitsland gebruikelijk is om ze na te synchroniseren. Bij jeugdfilms en tekenfilms is nasynchroniseren ook in Nederland en Vlaanderen gebruikelijk, m.a.w., er wordt dan een Nederlandse versie ingesproken. Sinds de jaren negentig worden er van veel Engelstalige jeugdfilms voor de Vlaamse en de Nederlandse markt aparte versies ingesproken. Dat betekent dat je in de bioscoop in Nederland een versie te horen krijgt die door Nederlanders ingesproken is, en in Vlaanderen hoor je de stemmen van Vlaamse acteurs. Als de film op dvd verschijnt, kun je als gebruiker kiezen tussen twee versies: ‘Nederlands’ en ‘Vlaams’. Films die twee Nederlandstalige versies hebben, eentje voor Nederland en eentje voor Vlaanderen, zijn bijvoorbeeld Ratatouille, Toy Story 3, Verschikkelijke Ikke en de Harry Potter-reeks. Deze praktijk leidt soms tot kritiek bij degenen die bang zijn dat de Nederlandse taal uiteenvalt doordat Vlaamse jongeren niet meer in contact komen met het Nederlands zoals dat in Nederland wordt gesproken en omgekeerd. Maar er bestaat evengoed een groep mensen die verontwaardigd zijn als er géén eigen versie wordt geproduceerd. Argumenten als geloofwaardigheid, authenticiteit maar ook verstaanbaarheid spelen dan een rol.

Er zijn twee manieren waarop de versie voor de Vlaamse markt gemaakt wordt:

• ofwel wordt de voor Nederland ingesproken versie gebruikt en ‘vertaald’ voor de ‘Vlaamse’ markt;
• ofwel worden de versies voor de ‘Nederlandse’ en de ‘Vlaamse’ markt gelijk allebei op basis van de Engelse brontekst gemaakt.

Maar welk Nederlands wordt er dan in de voor Vlaanderen ingesproken versie gebruikt? De Belgische taalkundige Julien Perrez vond de keuzemogelijkheid tussen ‘Nederlands’ en ‘Vlaams’ interessant en wilde bekijken welke variëteit er in werkelijkheid achter die namen schuilt. Daarvoor heeft hij de ‘Nederlandse’ en de ‘Vlaamse’ versie van Toy Story 3, Harry Potter en de gevangene van Azkaban, en Verschikkelijke Ikke getranscribeerd en het taalgebruik geanalyseerd. Perrez’ verwachting was, op basis van de namen ‘Nederlands’ en ‘Vlaams’ in het menu voor taalkeuze op de dvd, dat in de versie voor Nederland informele Nederlandse spreektaal wordt gebruikt en in de versie voor Vlaanderen Tussentaal. Maar uit zijn onderzoek blijkt dat het taalgebruik in de Vlaamse versie in werkelijkheid vrij dicht bij de standaardtaal ligt. Het onderscheid ten opzichte van de Nederlandse versie is daardoor eigenlijk niet zo groot. Het opvallendst zijn de uitspraak- en formuleringsverschillen tussen de ‘Nederlandse’ en de ‘Vlaamse’ versie. Perrez onderzocht de frequentie van bepaalde woorden en uitdrukkingen. Het enige significante verschil was dat nou alleen in de Nederlandse versie gebruikt wordt terwijl daar in de Vlaamse versie komaan verschijnt. Andere verschillen, zoals de frequentie van de aanspreekvorm ge/gij (dat alleen voorkomt in de Vlaamse versie), zijn niet significant. Het gebruik van Tussentaal in de Vlaamse versie blijkt beperkt te zijn tot enkele individuele personages: de variëteit wordt gebruikt met een bepaald effect (voornamelijk humor). Overigens wordt in de Nederlandstalige versie van bepaalde films, zoals Chicken run, expliciet met verschillende (dialect)variëteiten gespeeld en met de cliché’s die daarbij horen.